Vitaminlər – orqanizmin normal həyat fəaliyyəti üçün vacib olan bioloji aktiv maddələrdir. Orqanizim vitaminləri ərzaq məhsullarından və bağırsaqda simbioz vəziyyətdə yaşayan mikroorqanizmlərdən alır.
C vitamini nədir?
C vitamini vitaminlərin ən geniş yayılmış forması olub, orqanizmin inkişafında və həyat fəaliyyətində yaxndan iştirak edən üzvi maddədir. Beləki, C vitamini- orqanizdə maddələr mübadiləsinin bir çox kimyəvi və bioloji proseslərində yaxından iştirak edir. Vitamin C suda həll olan vitaminlər qrupuna aiddir. Uşaqlarda bu vitaminə gündəlik təlabat 50-78 mq, böyüklərdə isə 75-100mq-r. Vitamin C orqanizmdə sintez olunmur. Ona olan təlabatı almaq üçün qida məhsullarından və vitamin preparatlarından istifadə etmək lazımdır.
Təsir gücü
Alimlərin fikirlərinə görə bu vitamin soyuqdəymə ilə əlaqədar olan xəstəliklərin qarşısını alaraq Iltihabi xəstəliklərin müalicə və profilaktikasında geniş istifdə olunur. Beləki, virus və bakterial mənşəli infeksion xəstəliklərdə , intoksikasiyalarda, lor xəstəliklərində, gingivitdə, hemoragik enterokolitdə, qastrit, mədə xorası,miokardiodistrofiyalarda, hepatitdə, ağciyər xəstəliklərinin və s. müalicəsində yaxşı nəticə verir. Vitamin C antioksidantdıt. Orqanizi bədəndə olan zərərli maddələr və sərbəst radikalların təsirindən qoruyur. Alımlərin fikirinə görə bu vitamin insanlarda vaxtından əvvəl qocalmanın qarşısını alır, eyni zamanda yaddaşın və eşitmənin yaşla əlaqədar zəifləməni azaldır.
C vitamini hansı bioloji proselərdə iştirak edir?
- Maddələr mübadiləsinin tənzimində – zülal, amin turşu, yağ və karbohidrat mübadiləsində, fermentlərin əmələ gəlməsində, fəallaşmasında və sorulmasında, öd turşusu, xolesterin mübadiləsində iştirak edir.
- Hipofiz və böyrəküstü vəzi hormonlari- kortikosteroidlərin, minrelokortikoidlər , progezsteron, serotonin, adrenalin, noradrenalin, dofamin, melonin, tirozin, tireolibezin və s. əmələ gəlməsində iştirak edir.
- Sümük və qığırdaq toxumasının , birləşdirici toxumanın yaranmasında , yaraların sağalmasında iştirak edir.
- Oksidləşmə -reduksiya prosesində, hüceyrə tənəffüsü prosesində, orqanizmin O2-lə təcziatında iştirak edir.
- Qan yaranmada – hemoqlobinin, eritrositlərin, laxtalanma faktorlarının yaranmasında, damarların divarlarının möhkəmlənməsində iştirak edir.
- Mikroelementlərin , məsələn dəmirin sorulmasında, immun hüceyrələrin- limfositlərin , virus əleyhinə interferonun yaranmasının stimullaşmasında iştirak edir. Bağırsaq mikroflorasının fəaliyyətinə müsbət təsir göstərir.
Avitaminoz (C vitaminin çatmamazlığı)
Vitamin C çatmamazlığı avitaminoza səbəb olur. Buna səbəb qida ilə orqanizmə kifayət qədər vitamin daxil olmadıqda, keyfiyyətsiz və birtərəfli qidalanma ( əsasən, karbohidratlarla), həzm sistemi xəstəlikləri zamanı vitaminlərin sorulmasının pozulması, malabsorbsiya sindromu, antibiotiklərin uzun müddət istifadə edilməsi, orqanizmin vitaminə qarşı ehtiyacın yüksəlməsi ( fiziki iş və s) və bu ehtiyacın ödənilməməsi, tretoksikozluq, öd xəstəlikləri, stres, qızdırma və s. vitaminin azalmasına və s. olur. Avitaminoz zamanı orqanizmin ümumi müqaviməti azalır, respirator xəstəliklərə meyillik, kapilyar keçiriciliyi artır , hemorragik diatezlər, dəri və selikli qişaya qansızma, dəri quruluğu, ətraflarda ağrı, hipoksiya, yorğunluq, yuxuculuq, baş ağrıları, iştahanın azalması, fiziki zəiflik, əsəbilik kimi hallar baş verir.
Orqanizim uzun müddət C vitaminni çatmamazlığına məruz qaldıqda sinqa xəstəliyi inkişaf edir. Diş ətinin qanaması və dişlərin tökülməsi, dişlərarası sahənin şişkinliyi, sümüklərin kövrəkləşməsi sinqa xəstəliyin əsas əlamətlərindəndir. Eyni zamanda dərinin solğunluğu, hipotermiya, ürəkdöyünmə, ayaqlarda və kürəkdə petexiyalar, epitel hüceyrələrinin struktur funksiyalarının pozulması, və s. kimi əlamətlər yaranır. Xəstəlik zamanı müşahidə edilən dəyişiklərin əsasını zülal (kollagen və elastin zülallarının sintezi) və amin turşu ( tirozin, prolin, lizin) mübadiləsinin pozulması təşkil edir. Xəstəlik zamanı karbohidrat mübadiləsi dəyişikliyə uğrayır, qlükozanın katobolizmində iştirak edən fermentlərin ( heksokinaza fosfoheksoizomeraza fosfoqlükomutaza) fəallığı və qlikogen sintezi azalır, qaraciyər öd turşularının sintezi pozulur, mədə-bağırsağın hərəki funksiyasının pozulması, hemoragik enterokolit və s. yaranır.
Avitaminozu necə aradan qaldırmaq?
Orqanızımdə vitamin çatmamazlığını aradan qaldırmaq üçün tərkibində münasib vitaminlər saxlayan meyvə-tərəvəz və qida məhsullarından, lazım gəldikdə vitamin C tərkibli preparatlardan istifadə etmək lazımdır. Portağal, limon, naringi, kivi, moruq, qarağat, çiyələk, tut, alma, ərik, itburnu, üzüm, şaftalı, kök, qarğıdalı, qırmızı bibər, pomidor, cəfəri, ispanaq və s. vitamin C ilə zəngindir.
Faydalı məqalə: Vitamin zənginli bu qidalar körpənin sağlamlığı üçün çox vacibdir
Lakin vitamin C-i böyük dozada qəbul etmək olmaz. Vitamin C –n böyük dozada və uzun müddət qəbulu bir sıra hallara , məsələn, mədəaltı vəzin və böyrək yumaqcıqlarının funksiyasının ciddi surətdə pozulmasına, qanın laxtalanma qabiliyyətinin artmasına, hiperasid qastritin kəskinləşməsinə, allergiya, baş ağrıları, yuxunun pozulmasına və s. səbəb ola bilər.
İlhamə Hüseynova. Həkim pediatr.
