― Advertisement ―

Uşaqlarda anadangəlmə ürək qüsurları dövlət hesabına aradan qaldırılır

İcbari Tibbi Sığorta üzrə Dövlət Agentliyi və Bona Dea Hospitalı Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyəti arasında ürək qüsuru ilə doğulan uşaqların dövlət büdcəsi hesabına əməliyyat olunmasına...

Uşaqlarda Oxuma Vərdişi

Oxumaq və mütaliə vərdişi qazanmaq insan həyatında mühüm fəaliyyətlərdən biridir. Bu, təkcə şəxsi inkişaf üçün deyil, həm də sosial inkişaf üçün əhəmiyyətini qoruyub saxlayır. Bilirik ki, 0-3 yaş arasında zehni inkişafın demək olar ki, 80%-i tamamlanır. Valideynlərin 0-6 yaş aralığında övladlarının inkişafına dəstək verməsi vacibdir. İnkişafın necə baş verdiyini araşdırdığımız zaman uşağın ətrafındakı bütün stimullar (səslər, rənglər, formalar, qoxular, toxunmalar, dadlar və s.) körpə doğulduğu andan etibarən beyində işlənir. Ona görə də valideynlər təbii stimullardan başqa uşaqların qarşılaşacağı keyfiyyətli stimulantları seçməlidirlər. Məsələn, rəngarəng hərəkət edən əşyalar, işıq, otaqda səslənən musiqi, əl kuklaları ilə danışılan nağıllar, oynanılan oyunlar və rəngarəng şəkilli kitablar və s.
Rəngarəng, böyük şəkilli və kiçik ölçülü kitablar uşaqlar üçün əla stimullaşdırıcı və inkişaf etdirici vasitədir. Buna görə də uşağın kitabla münasibəti, oxumağı və yazmağı öyrənmədən çox əvvəl başlamalıdır. Uşaq kitabdan çoxlu yeni məlumatlar öyrənir və öyrəndikləri ilə ətrafı arasında əlaqə yaratmağa başlayır. Valideynlərin dəstəyi ilə baş tutan mütaliə saatları üçün ilk növbədə 0-6 yaş qrupuna uyğun kitablar seçilməli və onlar müntəzəm olaraq uşaqları ilə vaxt keçirməlidirlər. Bu, öyrənməkdən başqa bir çox fayda təmin edir.

  • Valideyn və uşaq arasındakı bağ möhkəmlənir.
  • Diqqət dərəcəsi artır. Dinləmə bacarıqları qazanır.
  • Səbəb-nəticə əlaqəsi qurmağa başlayır.
  • Təsəvvür və yaradıcılıq dəstəklənir.
  • Dil inkişafı sürətlənir, nitq qabiliyyəti yüksəlir.
  • Zehni inkişaf dəstəklənir.
  • Oxuma və araşdırma vərdişlərinin ilk addımını təşkil edir.
  • Emosional və sosial inkişafa kömək edir.
  • Yaxşı, pis, gözəl, çirkin və s anlayışlarını qavrayır.
Hər birimiz istərdik ki, övladlarımız daha çox kitab oxusunlar ki, onlar daha bilikli və uğurlu olsunlar. Oxuyan uşaq oxuyan yetkin olur. Gənc yaşda oxumağa başlayan bir çox böyüklər həyatları boyu oxuyaraq öyrənməyə və özlərini təkmilləşdirməyə davam edirlər. Oxumaq, anlamaq, izah edə bilmək… Bu anlayışların hamısı kitab oxumaq vərdişində yatır. Televiziya vərdişimizə bir az da az vaxt ayırmaqla bu vərdişi uşaqlarımıza, ailələrimizə aşılaya bilməliyik. Vərdiş əldə etmək uşağa oxumağı sevdirməklə başlayır. Buna görə də kitab seçimi vacibdir.
Uşaqlarınız üçün kitab alarkən nələrə diqqət edilməlidir?

0-6 yaş dövründə kitab seçərkən, səhifələr qalın, şəkillərin böyük və rəngli, yazıların isə az olmasına, məzmunun uşaqlar üçün uyğun olmasına, zorakılıq ehtiva etməməsinə və s.-yə diqqət yetirilməlidir.

6-12 yaş arası kitab seçərkən, Kitabın mövzusu uşağınızın maraqlarına uyğun olmalıdır. İstifadə olunan dil uşağın yaşına və inkişafına uyğun olmalı, ifadədə səlis dildən istifadə edilməlidir. Kitabın qalınlığı uşağın inkişaf səviyyəsinə uyğun olmalıdır. Mövzular uşağın təxəyyülünün inkişafında çox təsirlidir. Bu səbəbdən qəhrəmanların əldə edilə bilən bəzi xüsusiyyətlərin olması kitabı uşaq üçün maraqlı edə bilər. Yerli dəyərlərə malik olmaqla yanaşı, ümumbəşəri dəyərlərin ibrətamiz olması vacibdir. Hərflərin şrift ölçüsü uşağın gözünü yormayacaq qədər böyük olmalıdır.

Kitabların gücü də son dərəcə vacibdir. Çox tez köhnələn kitab uşağın kitaba marağını azalda bilər. Uşaqlar müxtəlif ölçülü kitabları araşdırmaqdan həzz alırlar. Eyni ölçüdə olan kitabları sevmədikləri də doğrudur. Çəki və daşınma da vacibdir. Qrammatika baxımından qaydalara əməl edənlərə üstünlük verməliyik. Kitabı alarkən kitabın müəllifi və nəşriyyatı nəzərə alınmalı, tərəddüd olarsa, tanınmış müəllif və nəşriyyatlara üstünlük verilməlidir. Kitab seçimində davamlı hekayə-hekayə silsiləsi ilə yanaşı, şeir, uşaq bağçası-tapmaca və s. Müxtəlif növ kitablar seçməklə də maraq dairələrini genişləndirmək olar. Yaş və inkişafa uyğun ensiklopediyalar, elm və texnologiya kitabları və s. Maraqları genişləndikdə, uşaq kitab seçməkdə sərbəst ola bilər. Bu həm də oxumağa daha çox həvəs oyatmağa kömək edə bilər.

Uşaqları oxuma vərdişinə çevirməyin başqa yolları da var.

Vərdişlər erkən yaşda mənimsənilir. Hər yaşın bir kitabı var. Uşağınız ibtidai məktəbə başlamazdan əvvəl ona alacağınız rəngləmə kitabları və ya audio kitablar onun kitabı və oxumağı sevməsi üçün ilk addımlar ola bilər. Uşağınız məktəbə getməzdən əvvəl oxuya və ya yaza bilmir, ancaq siz oxuyursunuz. Beləliklə, uşağınızla kitab arasında ilk əlaqəni qura bilərsiniz. Bunu ona kitab oxumaqla edə bilərsiniz. Yatmadan əvvəl kitab oxumaq ideal bir yol ola bilər. Ən yaxşı təhsil nümunə olmaqdır. Uşağınız sizi və digər ailə üzvlərini oxuduğunu mütləq görməlidir. Hər axşam evdə serial saatları məşq edilir. Beləliklə, kitab saatı tətbiqi etmək mümkündürmü? Günün müəyyən bir vaxtında bütün ailə üzvləri eyni vaxtda oxuma vaxtı təşkil edə bilərlər. Çox deyil, gündə yarım saat və ya bir saat kitab oxumaq övladımıza inanılmaz motivasiya verə bilər. Kitablar evinizdə müzakirə olunmalıdır. Kitab ən gözəl hədiyyədir. Hər fürsətdə övladımıza kitab hədiyyə etməyə çalışaq. Çünki hədiyyə almaq sevincli hadisədir. Bu hadisə və kitab ideyası bir araya gələndə uşaqda kitabın xoş və dəyərli bir şey olduğu təəssüratı yaranacaq. Hər bir uşağın kitabxanası olmalıdır. Kitabxana əldə etmək ideyası övladımızın kitab almaq, əldə etmək və saxlamaq kimi davranışlarına mühüm töhfə verəcək.

Uşağımızı mütləq kitab mağazalarına, kitab yarmarkalarına aparmalıyıq. Uşağımızı mütəmadi olaraq ayda ən azı bir dəfə kitab mağazasına aparmaq, onunla kitabları gəzdirmək, yeni çıxan kitablara baxmaq və büdcəmizə uyğun kitab almaq ona kitab oxumaq vərdişini inkişaf etdirir. Xüsusilə kitab yarmarkaları kitab maarifləndirilməsinin artırılması üçün mühüm imkanlardır. Bu, insanlara kitabın nə qədər dəyərli bir alət olduğunu xatırladır. Eyni zamanda bir çox insanın kitaba maraq göstərməsi uşağa kitab oxumağın qeyri-adi bir şey deyil, təbii və zəruri bir davranış olduğu barədə təsəvvür yaradacaq. Kitab statistikasını aparın. Uşağımıza deyək ki, kiçik dəftər götürüb oxuduğu kitabları yazsın. Hər ayın sonunda, hər ilin sonunda oxuduğu kitabların sayını müəyyən etsək, kitabların sayının artdığını görüb mükafatlandırsaq, həvəslənər. Uşağımıza kitab seçimində yol göstərək. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, hər yaşın bir kitabı var. İbtidai sinifdə uşağın qarşısına ağır dünya klassiklərini qoysaq, əvvəldən uduzmuş olarıq. Uşağımızın yaşına uyğun oxumalı olduğu kitabları müəyyənləşdirib tövsiyə edək. Amma bu kitabı oxumağa məcbur etməyək.

Gəlin uşaqları kitabların müəllifləri ilə tanış edək. Həm vəfat etmiş, həm də yaşayan müəllifləri tanımaq övladımızın mütaliə haqqında məlumatlı olmasında mühüm addımdır. Uşaqlarımızı kitab yarmarkalarına, avtoqraf seanslarına aparaq ki, müəllifləri görüb danışsınlar. Uşaq müəllifini tanıdığı kitabı daha çox həyəcanla oxuyacaq.

Oxumaq vərdişi təkcə kitablarla məhdudlaşmır. Bəlkə də kitablar övladımız üçün darıxdırıcı ola bilər. Bu vəziyyətdə jurnallar köməyimizə gəlir. Xüsusilə uşaq jurnalları cəlbedici dizaynı və məzmunu ilə uşaqlar tərəfindən sevilir. Büdcəmiz imkan verdiyi qədər uşaq jurnalına abunə ola bilərik.

Uşağımız oxumursa, bunun səbəbi aşağıdakılardan biri və ya bir neçəsi ola bilər;

Kitab seçimi səhvdir. Kitab seçərkən övladımızın maraqlarını, həyəcanı və diqqətini nəzərə alaq. Kitab seçimində öz təkliflərimizi verək, amma qərarı övladımız versin. Kitab övladımızın qavrayış səviyyəsindən yuxarı ola bilər: Söz ehtiyatı nə qədər geniş olsa, kitabla ünsiyyət bir o qədər güclü olar. Ona görə də övladımızın söz ehtiyatına uyğun kitab seçməliyik. Əgər kitabla heç bir ünsiyyətimiz yoxdursa, oxumuruqsa, uşaqlarımıza təzyiq göstərməyə haqqımız yoxdur. Çünki o, bizi təqlid edir. Ola bilsin ki, kitab oxumağın əhəmiyyətini dərk etməyib: Xüsusilə indiki uşaqlar kompüter və internetlə iç-içədir. Onlar hər cür məlumatı əldə edə bildiklərini düşünərək, artıq kitab oxumağın lazımsız olduğunu düşünə bilərlər. Heç vaxt unutmayaq ki, “kitab əvəzolunmazdır”.

error: Alert: Content selection is disabled!!